Soạn bài: Hai đứa trẻ - Thạch Lam

I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả

Thạch Lam (1910-1942) tên thật là Nguyễn Tường Vinh (sau đổi là Nguyễn Tường Lân). Nhà văn, nổi tiếng về truyện ngắn. Viết xúc động về người nghèo, những em bé nhà nghèo. Văn nhẹ nhàng, tinh tế với tấm lòng xót thương, nhân hậu. Chất thơ man mác trong văn xuôi.

Tác phẩm - Các tập truyện ngắn: Gió đầu mùa (1977), Nắng trong vườn (1938), Sợi tóc (1942), Tập tuỳ bút Hà Nội 36 phố phường…

2. Xuất xứ, chủ đề

-       Truyện ngắn "Hai đứa trẻ" rút trong tập "Nắng trong vườn" (1938)

-       Tác phẩm nói lên lòng xót thương đối với những kỷ niệm và ước mơ bình dị, cảm động của những em bé nơi phố huyện nghèo ngày xưa.

II. Phân tích

1. Phố huyện nghèo và những người nghèo

-       Phố huyện là một thị trấn nhỏ và nghèo. Xung quanh là cánh đồng và xóm làng. Gần bờ sông. Có đường sắt chạy qua, có một ga tàu. Chiều hè tiếng ếch nhái râm ran. Đêm xuống, phố vắng, tối im lìm. Rất ít đèn.

-       Chợ chiều vãn. Chỉ có vài đứa bé lang thang đi lại nhặt nhạnh thanh nứa, thanh tre… bóng chập chờn.

-       Chị Tí mò cua bắt tép, tối đến dọn hàng nước dưới gốc bàng; dọn hàng từ chập tối cho đến đêm "chả kiếm được bao nhiêu?". Thằng cu bé con chị Tí - xách điếu đóm và khiêng 2 cái ghế trên lưng ở trong ngõ đi ra trông thật tội nghiệp.

-       Bà cụ Thi hơi điên, cười khanh khách, ngửa cổ ra đằng sau, uống một hơi cạn sạch cút rượu, lảo đảo lần vào bóng tối.

-       Vợ chồng bác xẩm "tiếng đàn bầu bần bật", thằng con bò ra đất…

-       Bác phở Siêu gánh hành đi trong đêm, tiếng đòn gánh kĩu kịt, bóng bác mênh mang,… Phở của bác là món quà xa xỉ mà chị em Liên không bao giờ mua được.

-       Phố tối, đường ra sông tối, cái ngõ vào làng lại sẫm đen hơn. Một vài ngọn đèn leo lét… Ngọn đèn con của chị Tí, bếp lửa của bác Siêu chiếu sáng một vùng đất cát, ngọn đèn của Liên từng hột sáng lọt qua phên nứa…

Tóm lại, phố nghèo, yên tĩnh và đầy bóng tối. Con người phố huyện âm thầm, lạnh lẽo. "Chừng ấy người trong bóng tối mong đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hàng ngày của họ? Cách viết nhẹ nhàng, đầy xót thương, thấm một nỗi buồn thấm thía. Đó là tình cảm nhân đạo của Thạch Lam.

2. Chị em Liên

-       Gia cảnh sa sút nghèo. Cha mất việc. Cả nhà bỏ Hà Nội về quê. Mẹ làng hàng sáo. Chị em Liên được mẹ cho trông coi một cửa hàng tạp hóa nhỏ xíu, phên nứa dán giấy nhật trình.

-       An ngây thơ. Liên cảm thấy cô đã lớn, đảm đang, kiêu hãnh vì cái dây xà tích bạc ở thắt lưng "vì nó tỏ ra chỉ là người con gái lớn và đảm đang".

-       Gian hàng tối âm thầm, đầy muỗi. Đêm nào hai chị em Liên và An cũng ngồi dưới gốc bàng, trên cái chõng tre để đợi chuyến tàu đêm. Để bán hàng theo lời mẹ dặn. Còn là một niềm vui nhỏ nhoi. 

-       An trước lúc ngủ còn dặn chị đánh thức khi tàu đến. Đợi tàu là đợi ánh sáng. Con tàu từ Hà Nội về mang theo. Con tàu gợi nhớ kỷ niệm tuổi thơ: ngày bố còn đi làm, mẹ nhiều tiền được hưởng những thức quà ngon lạ, được đi chơi bờ hồ, uống những cốc nước lạnh xanh đỏ.

-       Đợi tàu là đợi những mơ tưởng. Với Liên, trong ký ức và hiện tại "Hà Nội xa xăm. Hà Nội sáng rực vui vẻ và huyên náo. Con tàu như đã đem một chút thế giới khác đi qua". Thế giới ấy khác hẳn đối với cuộc đời của Liên, của dân nghèo phố huyện, khắc hẳn vầng sáng ngọn đèn chị Tí và ánh lửa của bác Siêu.

-       Giấc ngủ của Liên, lúc đầu mờ dần đi "giữa bao nhiêu sự xa xôi không biết…" về sau "mặt chị nặng dần", chìm dần vào "ngập vào giấc ngủ yên tĩnh,… tĩnh mịch và đầy bóng tối".

Tóm lại, ngòi bút của Thạch Lam tả ít mà gợi nhiều, nhỏ nhẹ, làm xúc động người đọc trước những số phận, những cảnh đời vui ít buồn nhiều, âm thầm, lặng lẽ và đầy bóng tối. Có mơ ước nhỏ nhoi, bình dị trước một cái gì vừa thuộc về quá vãng, vừa hướng tới tương lai.

III. Kết luận

Truyện "Hai đứa trẻ" vừa hiện thực vừa mang màu sắc lãng mạn. Cảnh đợi tàu thật xúc động. Một ngồi bút tinh tế tạo ra những trang văn xuôi nhẹ nhàng đầy chất thơ. Một trái tim đầy tình người. Văn Thạch Lam cho ta nhiều nhã thú, đúng như nhà văn Nguyễn Tuân đã nói.

Soạn Văn Lớp 11:

HỌC KÌ I

• Soạn bài: Vào phủ chúa Trịnh - Lê Hữu Trác
• Soạn bài: Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân
• Soạn bài: Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận
• Soạn bài: Tự tình II - Hồ Xuân Hương
• Soạn bài: Câu cá mùa thu - Nguyễn Khuyến
• Soạn bài: Vịnh khoa thi hương - Trần Tế Xương
• Soạn bài: Thao tác lập luận phân tích
• Soạn bài: Thương vợ - Trần Tế Xương
• Soạn bài: Bài ca ngất ngưởng - Nguyễn Công Trứ
• Soạn bài: Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Cao Bá Quát
• Soạn bài: Chạy giặc - Nguyễn Đình Chiểu
• Soạn bài: Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc - Nguyễn Đình Chiểu
• Soạn bài: Thực hành về thành ngữ, điển cố
• Soạn bài: Chiếu cầu hiền - Ngô Thì Nhậm
• Soạn bài: Xin lập khoa luật - Trích Tế cấp bát điều của Nguyễn Trường Tộ
• Soạn bài: Thực hành nghĩa của từ trong sử dụng
• Soạn bài: Ôn tập văn học trung đại Việt Nam
• Soạn bài: Thao tác lập luận so sánh
• Soạn bài: Khái quát văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến Cách mạng tháng 8 năm 1945
• Soạn bài: Ngữ cảnh
• Soạn bài: Hai đứa trẻ - Thạch Lam
• Soạn bài: Chữ người tử tù - Nguyễn Tuân
• Soạn bài: Phong cách ngôn ngữ báo chí
• Soạn bài: Một số thể loại văn học: Thơ, truyện
• Soạn bài: Chí Phèo - Nam Cao
• Soạn bài: Thực hành lựa chọn các bộ phận trong câu
• Soạn bài: Cha con nghĩa nặng - Hồ Biểu Chánh
• Soạn bài: Vi hành - Nguyễn Ái Quốc
• Soạn bài: Tinh thần thể dục - Nguyễn Công Hoan
• Soạn bài: Vĩnh biệt Cửu trùng đài - Nguyễn Huy Tưởng
• Soạn bài: Tình yêu và thù hận - Trích Rô mê ô và Giu li ét của Sếch xpia
• Soạn bài: Hạnh phúc của một tang gia - Trích Số đỏ của Vũ Trọng Phụng
• Soạn bài: Thực hành một số kiểu câu trong văn bản
• Soạn bài: Phỏng vấn và trả lời phỏng vấn

HỌC KÌ II

• Soạn bài: Lưu biệt khi xuất dương - Phan Bội Châu
• Soạn bài: Nghĩa của câu
• Soạn bài: Hầu trời - Tản Đà
• Soạn bài: Thao tác lập luận bác bỏ
• Soạn bài: Tràng giang - Huy Cận
• Soạn bài: Chiều tối - Hồ Chí Minh
• Soạn bài: Lai Tân - Hồ Chí Minh
• Soạn bài: Nhớ đồng - Tố Hữu
• Soạn bài: Tương tư - Nguyễn Bính
• Soạn bài: Chiều xuân - Anh Thơ
• Soạn bài: Từ ấy - Tố Hữu
• Soạn bài: Đặc điểm loại hình của tiếng Việt
• Soạn bài: Tiểu sử tóm tắt
• Soạn bài: Tôi yêu em - Puskin
• Soạn bài: Bài thơ số 28 - Tago
• Soạn bài: Người cầm quyền khôi phục uy quyền
• Soạn bài: Về luân lí xã hội ở nước ta - Phan Châu Trinh
• Soạn bài: Một thời đại trong thi ca - Hoài Thanh, Hoài Chân
• Soạn bài: Phong cách ngôn ngữ chính luận
• Soạn bài: Một số thể loại văn học - Kịch, văn nghị luận
• Soạn bài: Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận
• Soạn bài: Tóm tắt văn bản nghị luận

Các bài viết của blog được tham khảo từ: www.cadasa.vn, Loigiaihay.com, Updating...